問題は以下の3つです。 1. 位置ベクトル $\mathbf{r} = (x, y, z)$, $r = |\mathbf{r}|$ のとき、以下の値を $\mathbf{r}$ および $r$ を用いて表す。 (1) $\nabla r$ (2) $\nabla^2 r$ (3) $\nabla (r^2 e^{-r})$

応用数学ベクトル解析勾配ラプラシアン発散回転単位法線ベクトル
2025/5/27

1. 問題の内容

問題は以下の3つです。

1. 位置ベクトル $\mathbf{r} = (x, y, z)$, $r = |\mathbf{r}|$ のとき、以下の値を $\mathbf{r}$ および $r$ を用いて表す。

(1) r\nabla r
(2) 2r\nabla^2 r
(3) (r2er)\nabla (r^2 e^{-r})

2. 曲面 $x^2y + 2xz = 16$ の点 $(2, -2, 6)$ における単位法線ベクトル $\mathbf{n}$ を求める。

3. ベクトル場 $\mathbf{A} = e^{-y}(\cos x, -\cos x, \cos x)$ の発散 $\nabla \cdot \mathbf{A}$ および回転 $\nabla \times \mathbf{A}$ を求める。

2. 解き方の手順

1. (1) $\nabla r$ を計算する。$r = \sqrt{x^2 + y^2 + z^2}$ なので、

rx=xx2+y2+z2=xr\frac{\partial r}{\partial x} = \frac{x}{\sqrt{x^2 + y^2 + z^2}} = \frac{x}{r}
ry=yx2+y2+z2=yr\frac{\partial r}{\partial y} = \frac{y}{\sqrt{x^2 + y^2 + z^2}} = \frac{y}{r}
rz=zx2+y2+z2=zr\frac{\partial r}{\partial z} = \frac{z}{\sqrt{x^2 + y^2 + z^2}} = \frac{z}{r}
したがって、
r=(rx,ry,rz)=(xr,yr,zr)=1r(x,y,z)=rr\nabla r = \left( \frac{\partial r}{\partial x}, \frac{\partial r}{\partial y}, \frac{\partial r}{\partial z} \right) = \left( \frac{x}{r}, \frac{y}{r}, \frac{z}{r} \right) = \frac{1}{r}(x, y, z) = \frac{\mathbf{r}}{r}
(2) 2r\nabla^2 r を計算する。2r=(r)=(rr)\nabla^2 r = \nabla \cdot (\nabla r) = \nabla \cdot \left(\frac{\mathbf{r}}{r}\right)
(rr)=x(xr)+y(yr)+z(zr)\nabla \cdot \left(\frac{\mathbf{r}}{r}\right) = \frac{\partial}{\partial x} \left(\frac{x}{r}\right) + \frac{\partial}{\partial y} \left(\frac{y}{r}\right) + \frac{\partial}{\partial z} \left(\frac{z}{r}\right)
x(xr)=rxrxr2=rxxrr2=r2x2r3\frac{\partial}{\partial x} \left(\frac{x}{r}\right) = \frac{r - x \frac{\partial r}{\partial x}}{r^2} = \frac{r - x \frac{x}{r}}{r^2} = \frac{r^2 - x^2}{r^3}
同様に、y(yr)=r2y2r3\frac{\partial}{\partial y} \left(\frac{y}{r}\right) = \frac{r^2 - y^2}{r^3} および z(zr)=r2z2r3\frac{\partial}{\partial z} \left(\frac{z}{r}\right) = \frac{r^2 - z^2}{r^3}
2r=r2x2r3+r2y2r3+r2z2r3=3r2(x2+y2+z2)r3=3r2r2r3=2r2r3=2r\nabla^2 r = \frac{r^2 - x^2}{r^3} + \frac{r^2 - y^2}{r^3} + \frac{r^2 - z^2}{r^3} = \frac{3r^2 - (x^2 + y^2 + z^2)}{r^3} = \frac{3r^2 - r^2}{r^3} = \frac{2r^2}{r^3} = \frac{2}{r}
(3) (r2er)\nabla (r^2 e^{-r}) を計算する。
(r2er)=x(r2er)i+y(r2er)j+z(r2er)k\nabla (r^2 e^{-r}) = \frac{\partial}{\partial x} (r^2 e^{-r}) \mathbf{i} + \frac{\partial}{\partial y} (r^2 e^{-r}) \mathbf{j} + \frac{\partial}{\partial z} (r^2 e^{-r}) \mathbf{k}
x(r2er)=(2rerr2er)rx=(2rerr2er)xr=(2errer)x\frac{\partial}{\partial x} (r^2 e^{-r}) = (2r e^{-r} - r^2 e^{-r}) \frac{\partial r}{\partial x} = (2r e^{-r} - r^2 e^{-r}) \frac{x}{r} = (2e^{-r} - r e^{-r})x
同様に、y(r2er)=(2errer)y\frac{\partial}{\partial y} (r^2 e^{-r}) = (2e^{-r} - r e^{-r})y および z(r2er)=(2errer)z\frac{\partial}{\partial z} (r^2 e^{-r}) = (2e^{-r} - r e^{-r})z
(r2er)=(2errer)(x,y,z)=(2errer)r\nabla (r^2 e^{-r}) = (2e^{-r} - r e^{-r})(x, y, z) = (2e^{-r} - r e^{-r})\mathbf{r}

2. 曲面 $f(x, y, z) = x^2y + 2xz - 16 = 0$ の勾配ベクトルを計算する。

f=(2xy+2z,x2,2x)\nabla f = (2xy + 2z, x^2, 2x)
(2,2,6)(2, -2, 6) における勾配ベクトルは f(2,2,6)=(2(2)(2)+2(6),22,2(2))=(8+12,4,4)=(4,4,4)\nabla f(2, -2, 6) = (2(2)(-2) + 2(6), 2^2, 2(2)) = (-8 + 12, 4, 4) = (4, 4, 4)
勾配ベクトルの大きさは f(2,2,6)=42+42+42=48=43|\nabla f(2, -2, 6)| = \sqrt{4^2 + 4^2 + 4^2} = \sqrt{48} = 4\sqrt{3}
単位法線ベクトルは n=ff=(4,4,4)43=(1,1,1)3=(13,13,13)\mathbf{n} = \frac{\nabla f}{|\nabla f|} = \frac{(4, 4, 4)}{4\sqrt{3}} = \frac{(1, 1, 1)}{\sqrt{3}} = \left(\frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}\right)

3. ベクトル場 $\mathbf{A} = e^{-y}(\cos x, -\cos x, \cos x)$ の発散 $\nabla \cdot \mathbf{A}$ および回転 $\nabla \times \mathbf{A}$ を計算する。

A=(eycosx,eycosx,eycosx)\mathbf{A} = (e^{-y}\cos x, -e^{-y}\cos x, e^{-y}\cos x)
A=x(eycosx)+y(eycosx)+z(eycosx)\nabla \cdot \mathbf{A} = \frac{\partial}{\partial x} (e^{-y}\cos x) + \frac{\partial}{\partial y} (-e^{-y}\cos x) + \frac{\partial}{\partial z} (e^{-y}\cos x)
A=eysinx+eycosx+0=ey(cosxsinx)\nabla \cdot \mathbf{A} = -e^{-y}\sin x + e^{-y}\cos x + 0 = e^{-y}(\cos x - \sin x)
×A=(AzyAyz,AxzAzx,AyxAxy)\nabla \times \mathbf{A} = \left( \frac{\partial A_z}{\partial y} - \frac{\partial A_y}{\partial z}, \frac{\partial A_x}{\partial z} - \frac{\partial A_z}{\partial x}, \frac{\partial A_y}{\partial x} - \frac{\partial A_x}{\partial y} \right)
×A=(y(eycosx)z(eycosx),z(eycosx)x(eycosx),x(eycosx)y(eycosx))\nabla \times \mathbf{A} = \left( \frac{\partial}{\partial y}(e^{-y}\cos x) - \frac{\partial}{\partial z}(-e^{-y}\cos x), \frac{\partial}{\partial z}(e^{-y}\cos x) - \frac{\partial}{\partial x}(e^{-y}\cos x), \frac{\partial}{\partial x}(-e^{-y}\cos x) - \frac{\partial}{\partial y}(e^{-y}\cos x) \right)
×A=(eycosx0,0(eysinx),eysinx(eycosx))\nabla \times \mathbf{A} = \left( -e^{-y}\cos x - 0, 0 - (-e^{-y}\sin x), e^{-y}\sin x - (-e^{-y}\cos x) \right)
×A=(eycosx,eysinx,ey(sinx+cosx))=ey(cosx,sinx,sinx+cosx)\nabla \times \mathbf{A} = \left( -e^{-y}\cos x, e^{-y}\sin x, e^{-y}(\sin x + \cos x) \right) = e^{-y}(-\cos x, \sin x, \sin x + \cos x)

3. 最終的な答え

1. (1) $\nabla r = \frac{\mathbf{r}}{r}$

(2) 2r=2r\nabla^2 r = \frac{2}{r}
(3) (r2er)=(2errer)r\nabla (r^2 e^{-r}) = (2e^{-r} - r e^{-r})\mathbf{r}

2. $\mathbf{n} = \left(\frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}\right)$

3. $\nabla \cdot \mathbf{A} = e^{-y}(\cos x - \sin x)$

×A=ey(cosx,sinx,sinx+cosx)\nabla \times \mathbf{A} = e^{-y}(-\cos x, \sin x, \sin x + \cos x)

「応用数学」の関連問題

広がり管(ディフューザー)内を空気が流れている。断面1の直径 $d_1 = 300$ mm、断面2の直径 $d_2 = 500$ mmであり、断面1での流速 $v_1 = 80$ m/sである。管内の...

流体力学連続の式流量非圧縮性流体質量流量
2025/5/28

直径 $d_1 = 200 \text{ mm}$ の円管1と、直径 $d_2 = 150 \text{ mm}$ の円管2が滑らかに接続されている。管内を水が流れており、管1の流速は $v_1 = ...

流体力学連続の式体積流量質量流量
2025/5/28

気体の状態方程式を使って、以下の3つの問題を解く。 * 127℃, $8.3 \times 10^4$ Paで体積が400mLを占める気体の物質量は何molか。 * 27℃, $2.77 \t...

気体の状態方程式物理化学物質量分子量理想気体
2025/5/28

与えられた条件で気体の体積を求める問題です。 (1) ボイル・シャルルの法則を使って、気体の体積を計算します。

気体ボイルの法則シャルルの法則ボイル・シャルルの法則物理
2025/5/28

$4.0 \times 10^5$ Pa, 3.0 L の気体を、同温で $3.0 \times 10^4$ Pa にしたときの体積を求める問題です。

物理気体ボイルの法則計算
2025/5/28

北陸地方において、2020年度と2019年度の売上高の差が2,000万円であったとする。このとき、2018年度の売上高はおよそいくらか、選択肢の中から最も近いものを選ぶ問題です。表は各年度の売上高の前...

割合方程式売上高計算
2025/5/28

卸・小売業におけるパート採用理由で「人件費が割安」と答えた人数を$X$とおくと、卸・小売業の回答者全体は、およそどのように表されるか。最も近いものを選択肢の中から選ぶ問題。

割合計算近似
2025/5/28

表から千葉県の製造品出荷額を見つけ、前年からの増加額を概算し、選択肢の中から最も近いものを選びます。

割合計算概算データ分析
2025/5/28

グラフは平成17年度から25年度までの日本人海外旅行者数の推移を示しています。問題は、この期間の年平均の変化率を求めることです。

変化率複利計算統計分析指数関数
2025/5/28

2007年から2008年の年間投資額の減少率が、2009年から2012年の年間投資額の減少率の何倍であるかを、選択肢の中から最も近いものを選ぶ問題です。

割合減少率投資額
2025/5/28