(1) $\nabla r$ (2) $\nabla^2 r$ (3) $\nabla (r^2 e^{-r})$

応用数学ベクトル解析勾配ラプラシアン発散回転単位法線ベクトル
2025/5/27
## 問題の解答
###

1. 問題の内容

与えられた問題は以下の3つの部分に分かれています。

1. 位置ベクトル $\mathbf{r} = (x, y, z)$ と $r = |\mathbf{r}|$ が与えられたとき、以下の量を $\mathbf{r}$ および $r$ を用いて表す。

(1) r\nabla r
(2) 2r\nabla^2 r
(3) (r2er)\nabla (r^2 e^{-r})

2. 曲面 $x^2y + 2xz = 16$ の点 $(2, -2, 6)$ における単位法線ベクトル $\mathbf{n}$ を求める。

3. ベクトル場 $\mathbf{A} = e^{-y}(\cos x, -\cos x, \cos x)$ の発散 $\nabla \cdot \mathbf{A}$ および回転 $\nabla \times \mathbf{A}$ を求める。

###

2. 解き方の手順

####

1. (1) $\nabla r$ の計算

まず、r=x2+y2+z2r = \sqrt{x^2 + y^2 + z^2} であることを思い出します。したがって、
rx=xx2+y2+z2=xr\frac{\partial r}{\partial x} = \frac{x}{\sqrt{x^2 + y^2 + z^2}} = \frac{x}{r}
同様に、
ry=yr\frac{\partial r}{\partial y} = \frac{y}{r}
rz=zr\frac{\partial r}{\partial z} = \frac{z}{r}
したがって、
r=(rx,ry,rz)=(xr,yr,zr)=1r(x,y,z)=rr\nabla r = \left(\frac{\partial r}{\partial x}, \frac{\partial r}{\partial y}, \frac{\partial r}{\partial z}\right) = \left(\frac{x}{r}, \frac{y}{r}, \frac{z}{r}\right) = \frac{1}{r}(x, y, z) = \frac{\mathbf{r}}{r}
####

1. (2) $\nabla^2 r$ の計算

2r=(r)=(rr)\nabla^2 r = \nabla \cdot (\nabla r) = \nabla \cdot \left(\frac{\mathbf{r}}{r}\right) を計算します。
2r=x(xr)+y(yr)+z(zr)\nabla^2 r = \frac{\partial}{\partial x}\left(\frac{x}{r}\right) + \frac{\partial}{\partial y}\left(\frac{y}{r}\right) + \frac{\partial}{\partial z}\left(\frac{z}{r}\right)
x(xr)=rxrxr2=rxxrr2=r2x2r3\frac{\partial}{\partial x}\left(\frac{x}{r}\right) = \frac{r - x\frac{\partial r}{\partial x}}{r^2} = \frac{r - x\frac{x}{r}}{r^2} = \frac{r^2 - x^2}{r^3}
同様に、
y(yr)=r2y2r3\frac{\partial}{\partial y}\left(\frac{y}{r}\right) = \frac{r^2 - y^2}{r^3}
z(zr)=r2z2r3\frac{\partial}{\partial z}\left(\frac{z}{r}\right) = \frac{r^2 - z^2}{r^3}
したがって、
2r=r2x2r3+r2y2r3+r2z2r3=3r2(x2+y2+z2)r3=3r2r2r3=2r2r3=2r\nabla^2 r = \frac{r^2 - x^2}{r^3} + \frac{r^2 - y^2}{r^3} + \frac{r^2 - z^2}{r^3} = \frac{3r^2 - (x^2 + y^2 + z^2)}{r^3} = \frac{3r^2 - r^2}{r^3} = \frac{2r^2}{r^3} = \frac{2}{r}
####

1. (3) $\nabla (r^2 e^{-r})$ の計算

(r2er)=x(r2er)i+y(r2er)j+z(r2er)k\nabla (r^2 e^{-r}) = \frac{\partial}{\partial x}(r^2 e^{-r}) \mathbf{i} + \frac{\partial}{\partial y}(r^2 e^{-r}) \mathbf{j} + \frac{\partial}{\partial z}(r^2 e^{-r}) \mathbf{k}
x(r2er)=(2rerr2er)rx=(2rerr2er)xr=(2errer)x\frac{\partial}{\partial x}(r^2 e^{-r}) = (2r e^{-r} - r^2 e^{-r})\frac{\partial r}{\partial x} = (2r e^{-r} - r^2 e^{-r})\frac{x}{r} = (2 e^{-r} - r e^{-r})x
同様に、
y(r2er)=(2errer)y\frac{\partial}{\partial y}(r^2 e^{-r}) = (2 e^{-r} - r e^{-r})y
z(r2er)=(2errer)z\frac{\partial}{\partial z}(r^2 e^{-r}) = (2 e^{-r} - r e^{-r})z
したがって、
(r2er)=(2errer)(x,y,z)=(2errer)r\nabla (r^2 e^{-r}) = (2 e^{-r} - r e^{-r})(x, y, z) = (2 e^{-r} - r e^{-r})\mathbf{r}
####

2. 単位法線ベクトル $\mathbf{n}$ の計算

曲面 f(x,y,z)=x2y+2xz16=0f(x, y, z) = x^2y + 2xz - 16 = 0 の法線ベクトルは f\nabla f で与えられます。
f=(fx,fy,fz)=(2xy+2z,x2,2x)\nabla f = \left(\frac{\partial f}{\partial x}, \frac{\partial f}{\partial y}, \frac{\partial f}{\partial z}\right) = (2xy + 2z, x^2, 2x)
(2,2,6)(2, -2, 6) における法線ベクトルは
f(2,2,6)=(2(2)(2)+2(6),(2)2,2(2))=(8+12,4,4)=(4,4,4)\nabla f(2, -2, 6) = (2(2)(-2) + 2(6), (2)^2, 2(2)) = (-8 + 12, 4, 4) = (4, 4, 4)
法線ベクトルの大きさは
f(2,2,6)=42+42+42=48=43|\nabla f(2, -2, 6)| = \sqrt{4^2 + 4^2 + 4^2} = \sqrt{48} = 4\sqrt{3}
したがって、単位法線ベクトル n\mathbf{n}
n=f(2,2,6)f(2,2,6)=(4,4,4)43=(1,1,1)3=(13,13,13)\mathbf{n} = \frac{\nabla f(2, -2, 6)}{|\nabla f(2, -2, 6)|} = \frac{(4, 4, 4)}{4\sqrt{3}} = \frac{(1, 1, 1)}{\sqrt{3}} = \left(\frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}\right)
####

3. ベクトル場 $\mathbf{A}$ の発散と回転の計算

A=ey(cosx,cosx,cosx)=(eycosx,eycosx,eycosx)\mathbf{A} = e^{-y}(\cos x, -\cos x, \cos x) = (e^{-y}\cos x, -e^{-y}\cos x, e^{-y}\cos x)
発散 A\nabla \cdot \mathbf{A}
A=x(eycosx)+y(eycosx)+z(eycosx)=eysinx+eycosx+0=ey(cosxsinx)\nabla \cdot \mathbf{A} = \frac{\partial}{\partial x}(e^{-y}\cos x) + \frac{\partial}{\partial y}(-e^{-y}\cos x) + \frac{\partial}{\partial z}(e^{-y}\cos x) = -e^{-y}\sin x + e^{-y}\cos x + 0 = e^{-y}(\cos x - \sin x)
回転 ×A\nabla \times \mathbf{A}
×A=(AzyAyz,AxzAzx,AyxAxy)\nabla \times \mathbf{A} = \left(\frac{\partial A_z}{\partial y} - \frac{\partial A_y}{\partial z}, \frac{\partial A_x}{\partial z} - \frac{\partial A_z}{\partial x}, \frac{\partial A_y}{\partial x} - \frac{\partial A_x}{\partial y}\right)
Azy=eycosx\frac{\partial A_z}{\partial y} = -e^{-y}\cos x
Ayz=0\frac{\partial A_y}{\partial z} = 0
Axz=0\frac{\partial A_x}{\partial z} = 0
Azx=eysinx\frac{\partial A_z}{\partial x} = -e^{-y}\sin x
Ayx=eysinx\frac{\partial A_y}{\partial x} = e^{-y}\sin x
Axy=eycosx\frac{\partial A_x}{\partial y} = -e^{-y}\cos x
×A=(eycosx0,0(eysinx),eysinx(eycosx))=(eycosx,eysinx,ey(sinx+cosx))\nabla \times \mathbf{A} = (-e^{-y}\cos x - 0, 0 - (-e^{-y}\sin x), e^{-y}\sin x - (-e^{-y}\cos x)) = (-e^{-y}\cos x, e^{-y}\sin x, e^{-y}(\sin x + \cos x))
×A=ey(cosx,sinx,sinx+cosx)\nabla \times \mathbf{A} = e^{-y}(-\cos x, \sin x, \sin x + \cos x)
###

3. 最終的な答え

1. (1) $\nabla r = \frac{\mathbf{r}}{r}$

(2) 2r=2r\nabla^2 r = \frac{2}{r}
(3) (r2er)=(2errer)r\nabla (r^2 e^{-r}) = (2 e^{-r} - r e^{-r})\mathbf{r}

2. $\mathbf{n} = \left(\frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}\right)$

3. $\nabla \cdot \mathbf{A} = e^{-y}(\cos x - \sin x)$

×A=ey(cosx,sinx,sinx+cosx)\nabla \times \mathbf{A} = e^{-y}(-\cos x, \sin x, \sin x + \cos x)

「応用数学」の関連問題

地上0mから、前方$a = 4.0m$、高さ$h = 3.0m$にある的に向かって、仰角$\theta_0$、初速$v_0$で質量$m$の物体を投げる。物体が的に命中するために必要な最小の初速$v_{...

力学放物運動最適化三角関数微分
2025/5/28

スカラー場 $\phi = xy^2 + xz$ について、以下の問いに答える。 (1) 点 $P(1, -1, 1)$ における $\phi$ の勾配 $\text{grad} \phi(P...

ベクトル解析勾配方向微分係数回転スカラー場
2025/5/28

地上に置かれた熱気球に関する問題です。 (1) 地上において気球が受ける浮力を求めます。 (2) 気球が浮上するために必要な、風船内部の空気密度の条件を求めます。 (3) 風船内部の空気密度が(2)で...

物理浮力理想気体の状態方程式数式処理熱力学
2025/5/28

ベクトル場 $F = (x\log y, y\log z, z\log x)$ の発散 $\text{div} \, F$ を求める。

ベクトル解析発散偏微分対数
2025/5/28

広がり管(ディフューザー)内を空気が流れている。断面1の直径 $d_1 = 300$ mm、断面2の直径 $d_2 = 500$ mmであり、断面1での流速 $v_1 = 80$ m/sである。管内の...

流体力学連続の式流量非圧縮性流体質量流量
2025/5/28

直径 $d_1 = 200 \text{ mm}$ の円管1と、直径 $d_2 = 150 \text{ mm}$ の円管2が滑らかに接続されている。管内を水が流れており、管1の流速は $v_1 = ...

流体力学連続の式体積流量質量流量
2025/5/28

気体の状態方程式を使って、以下の3つの問題を解く。 * 127℃, $8.3 \times 10^4$ Paで体積が400mLを占める気体の物質量は何molか。 * 27℃, $2.77 \t...

気体の状態方程式物理化学物質量分子量理想気体
2025/5/28

与えられた条件で気体の体積を求める問題です。 (1) ボイル・シャルルの法則を使って、気体の体積を計算します。

気体ボイルの法則シャルルの法則ボイル・シャルルの法則物理
2025/5/28

$4.0 \times 10^5$ Pa, 3.0 L の気体を、同温で $3.0 \times 10^4$ Pa にしたときの体積を求める問題です。

物理気体ボイルの法則計算
2025/5/28

北陸地方において、2020年度と2019年度の売上高の差が2,000万円であったとする。このとき、2018年度の売上高はおよそいくらか、選択肢の中から最も近いものを選ぶ問題です。表は各年度の売上高の前...

割合方程式売上高計算
2025/5/28