$f: \mathbb{R}^2 \rightarrow \mathbb{R}$ と $g: \mathbb{R}^2 \rightarrow \mathbb{R}$ は $\mathbb{R}^2$ 上で $C^2$ 級であり、以下の関係式を満たします。 $\frac{\partial f}{\partial x} = \frac{\partial g}{\partial y}$, $\frac{\partial g}{\partial x} = -\frac{\partial f}{\partial y}$ 以下の3つの設問に答えてください。 (1) $\frac{\partial^2 f}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} = 0$ を証明してください。 (2) $r > 0$, $\theta \in \mathbb{R}$ に対して、$\phi(r, \theta) = r\cos\theta$, $\psi(r, \theta) = r\sin\theta$ とし、$F(r, \theta) = f(\phi(r, \theta), \psi(r, \theta))$, $G(r, \theta) = g(\phi(r, \theta), \psi(r, \theta))$ とします。このとき、次の関係式が成り立つことを証明してください。 $r \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial G}{\partial \theta}$, $\frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial \theta} = -\frac{\partial G}{\partial r}$ (3) $\frac{\partial^2 F}{\partial r^2} + \frac{1}{r^2}\frac{\partial^2 F}{\partial \theta^2} + \frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2}$ が $\mathbb{R}^2 \setminus \{(0, 0)\}$ 上で成り立つことを証明してください。

解析学偏微分合成関数ラプラス方程式座標変換
2025/7/9

1. 問題の内容

f:R2Rf: \mathbb{R}^2 \rightarrow \mathbb{R}g:R2Rg: \mathbb{R}^2 \rightarrow \mathbb{R}R2\mathbb{R}^2 上で C2C^2 級であり、以下の関係式を満たします。
fx=gy\frac{\partial f}{\partial x} = \frac{\partial g}{\partial y}, gx=fy\frac{\partial g}{\partial x} = -\frac{\partial f}{\partial y}
以下の3つの設問に答えてください。
(1) 2fx2+2fy2=0\frac{\partial^2 f}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} = 0 を証明してください。
(2) r>0r > 0, θR\theta \in \mathbb{R} に対して、ϕ(r,θ)=rcosθ\phi(r, \theta) = r\cos\theta, ψ(r,θ)=rsinθ\psi(r, \theta) = r\sin\theta とし、F(r,θ)=f(ϕ(r,θ),ψ(r,θ))F(r, \theta) = f(\phi(r, \theta), \psi(r, \theta)), G(r,θ)=g(ϕ(r,θ),ψ(r,θ))G(r, \theta) = g(\phi(r, \theta), \psi(r, \theta)) とします。このとき、次の関係式が成り立つことを証明してください。
rFr=Gθr \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial G}{\partial \theta}, 1rFθ=Gr\frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial \theta} = -\frac{\partial G}{\partial r}
(3) 2Fr2+1r22Fθ2+1rFr=2fx2+2fy2\frac{\partial^2 F}{\partial r^2} + \frac{1}{r^2}\frac{\partial^2 F}{\partial \theta^2} + \frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2}R2{(0,0)}\mathbb{R}^2 \setminus \{(0, 0)\} 上で成り立つことを証明してください。

2. 解き方の手順

(1)
与えられた条件より、fx=gy\frac{\partial f}{\partial x} = \frac{\partial g}{\partial y} です。これを xx で偏微分すると、
2fx2=2gxy\frac{\partial^2 f}{\partial x^2} = \frac{\partial^2 g}{\partial x \partial y} が得られます。
また、gx=fy\frac{\partial g}{\partial x} = -\frac{\partial f}{\partial y}yy で偏微分すると、
2gyx=2fy2\frac{\partial^2 g}{\partial y \partial x} = -\frac{\partial^2 f}{\partial y^2} が得られます。
ここで、ffggC2C^2 級であるから、偏微分の順序交換が可能であり、
2gxy=2gyx\frac{\partial^2 g}{\partial x \partial y} = \frac{\partial^2 g}{\partial y \partial x} が成り立ちます。
したがって、2fx2=2gxy=2gyx=2fy2\frac{\partial^2 f}{\partial x^2} = \frac{\partial^2 g}{\partial x \partial y} = \frac{\partial^2 g}{\partial y \partial x} = -\frac{\partial^2 f}{\partial y^2} となります。
よって、2fx2+2fy2=0\frac{\partial^2 f}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} = 0 が証明されました。
(2)
まず、合成関数の微分公式より、Fr\frac{\partial F}{\partial r} を計算します。
Fr=fxϕr+fyψr=fxcosθ+fysinθ\frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial f}{\partial x} \frac{\partial \phi}{\partial r} + \frac{\partial f}{\partial y} \frac{\partial \psi}{\partial r} = \frac{\partial f}{\partial x} \cos\theta + \frac{\partial f}{\partial y} \sin\theta
また、Fθ\frac{\partial F}{\partial \theta} を計算します。
Fθ=fxϕθ+fyψθ=fx(rsinθ)+fy(rcosθ)\frac{\partial F}{\partial \theta} = \frac{\partial f}{\partial x} \frac{\partial \phi}{\partial \theta} + \frac{\partial f}{\partial y} \frac{\partial \psi}{\partial \theta} = \frac{\partial f}{\partial x} (-r\sin\theta) + \frac{\partial f}{\partial y} (r\cos\theta)
同様に、Gr\frac{\partial G}{\partial r} を計算します。
Gr=gxϕr+gyψr=gxcosθ+gysinθ\frac{\partial G}{\partial r} = \frac{\partial g}{\partial x} \frac{\partial \phi}{\partial r} + \frac{\partial g}{\partial y} \frac{\partial \psi}{\partial r} = \frac{\partial g}{\partial x} \cos\theta + \frac{\partial g}{\partial y} \sin\theta
また、Gθ\frac{\partial G}{\partial \theta} を計算します。
Gθ=gxϕθ+gyψθ=gx(rsinθ)+gy(rcosθ)\frac{\partial G}{\partial \theta} = \frac{\partial g}{\partial x} \frac{\partial \phi}{\partial \theta} + \frac{\partial g}{\partial y} \frac{\partial \psi}{\partial \theta} = \frac{\partial g}{\partial x} (-r\sin\theta) + \frac{\partial g}{\partial y} (r\cos\theta)
与えられた条件 fx=gy\frac{\partial f}{\partial x} = \frac{\partial g}{\partial y}gx=fy\frac{\partial g}{\partial x} = -\frac{\partial f}{\partial y} を使うと、
rFr=rfxcosθ+rfysinθ=rgycosθrgxsinθ=Gθr \frac{\partial F}{\partial r} = r \frac{\partial f}{\partial x} \cos\theta + r \frac{\partial f}{\partial y} \sin\theta = r \frac{\partial g}{\partial y} \cos\theta - r \frac{\partial g}{\partial x} \sin\theta = \frac{\partial G}{\partial \theta}
1rFθ=1r(fx(rsinθ)+fy(rcosθ))=fxsinθ+fycosθ=gysinθgxcosθ=(gxcosθ+gysinθ)=Gr\frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial \theta} = \frac{1}{r} (\frac{\partial f}{\partial x} (-r\sin\theta) + \frac{\partial f}{\partial y} (r\cos\theta)) = -\frac{\partial f}{\partial x} \sin\theta + \frac{\partial f}{\partial y} \cos\theta = -\frac{\partial g}{\partial y} \sin\theta - \frac{\partial g}{\partial x} \cos\theta = -(\frac{\partial g}{\partial x} \cos\theta + \frac{\partial g}{\partial y} \sin\theta) = -\frac{\partial G}{\partial r}
したがって、rFr=Gθr \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial G}{\partial \theta}1rFθ=Gr\frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial \theta} = -\frac{\partial G}{\partial r} が証明されました。
(3)
ϕ=rcosθ\phi = r \cos \thetaψ=rsinθ\psi = r \sin \theta であるから、
x=rcosθx = r \cos \thetay=rsinθy = r \sin \theta と書けます。
Fr=fxxr+fyyr=fxcosθ+fysinθ\frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial f}{\partial x} \frac{\partial x}{\partial r} + \frac{\partial f}{\partial y} \frac{\partial y}{\partial r} = \frac{\partial f}{\partial x} \cos \theta + \frac{\partial f}{\partial y} \sin \theta
Fθ=fxxθ+fyyθ=fx(rsinθ)+fy(rcosθ)\frac{\partial F}{\partial \theta} = \frac{\partial f}{\partial x} \frac{\partial x}{\partial \theta} + \frac{\partial f}{\partial y} \frac{\partial y}{\partial \theta} = \frac{\partial f}{\partial x} (-r \sin \theta) + \frac{\partial f}{\partial y} (r \cos \theta)
2Fr2=r(Fr)=r(fxcosθ+fysinθ)=(2fx2cosθ+2fyxsinθ)cosθ+(2fxycosθ+2fy2sinθ)sinθ=2fx2cos2θ+22fxycosθsinθ+2fy2sin2θ\frac{\partial^2 F}{\partial r^2} = \frac{\partial}{\partial r} (\frac{\partial F}{\partial r}) = \frac{\partial}{\partial r} (\frac{\partial f}{\partial x} \cos \theta + \frac{\partial f}{\partial y} \sin \theta) = (\frac{\partial^2 f}{\partial x^2} \cos \theta + \frac{\partial^2 f}{\partial y \partial x} \sin \theta) \cos \theta + (\frac{\partial^2 f}{\partial x \partial y} \cos \theta + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} \sin \theta) \sin \theta = \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} \cos^2 \theta + 2 \frac{\partial^2 f}{\partial x \partial y} \cos \theta \sin \theta + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} \sin^2 \theta
2Fθ2=θ(Fθ)=θ(fx(rsinθ)+fy(rcosθ))=(2fx2(rsinθ)+2fyx(rcosθ))(rsinθ)+fx(rcosθ)+(2fxy(rsinθ)+2fy2(rcosθ))(rcosθ)+fy(rsinθ)=2fx2r2sin2θ22fxyr2sinθcosθ+2fy2r2cos2θfxrcosθfyrsinθ\frac{\partial^2 F}{\partial \theta^2} = \frac{\partial}{\partial \theta} (\frac{\partial F}{\partial \theta}) = \frac{\partial}{\partial \theta} (\frac{\partial f}{\partial x} (-r \sin \theta) + \frac{\partial f}{\partial y} (r \cos \theta)) = (\frac{\partial^2 f}{\partial x^2} (-r \sin \theta) + \frac{\partial^2 f}{\partial y \partial x} (r \cos \theta)) (-r \sin \theta) + \frac{\partial f}{\partial x} (-r \cos \theta) + (\frac{\partial^2 f}{\partial x \partial y} (-r \sin \theta) + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} (r \cos \theta)) (r \cos \theta) + \frac{\partial f}{\partial y} (-r \sin \theta) = \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} r^2 \sin^2 \theta - 2 \frac{\partial^2 f}{\partial x \partial y} r^2 \sin \theta \cos \theta + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} r^2 \cos^2 \theta - \frac{\partial f}{\partial x} r \cos \theta - \frac{\partial f}{\partial y} r \sin \theta
1r22Fθ2=2fx2sin2θ22fxysinθcosθ+2fy2cos2θ1rfxcosθ1rfysinθ\frac{1}{r^2} \frac{\partial^2 F}{\partial \theta^2} = \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} \sin^2 \theta - 2 \frac{\partial^2 f}{\partial x \partial y} \sin \theta \cos \theta + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} \cos^2 \theta - \frac{1}{r} \frac{\partial f}{\partial x} \cos \theta - \frac{1}{r} \frac{\partial f}{\partial y} \sin \theta
1rFr=1r(fxcosθ+fysinθ)\frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{1}{r} (\frac{\partial f}{\partial x} \cos \theta + \frac{\partial f}{\partial y} \sin \theta)
2Fr2+1r22Fθ2+1rFr=2fx2(cos2θ+sin2θ)+2fy2(sin2θ+cos2θ)=2fx2+2fy2\frac{\partial^2 F}{\partial r^2} + \frac{1}{r^2}\frac{\partial^2 F}{\partial \theta^2} + \frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} (\cos^2 \theta + \sin^2 \theta) + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} (\sin^2 \theta + \cos^2 \theta) = \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2}
したがって、2Fr2+1r22Fθ2+1rFr=2fx2+2fy2\frac{\partial^2 F}{\partial r^2} + \frac{1}{r^2}\frac{\partial^2 F}{\partial \theta^2} + \frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} が証明されました。

3. 最終的な答え

(1) 2fx2+2fy2=0\frac{\partial^2 f}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2} = 0
(2) rFr=Gθr \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial G}{\partial \theta}, 1rFθ=Gr\frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial \theta} = -\frac{\partial G}{\partial r}
(3) 2Fr2+1r22Fθ2+1rFr=2fx2+2fy2\frac{\partial^2 F}{\partial r^2} + \frac{1}{r^2}\frac{\partial^2 F}{\partial \theta^2} + \frac{1}{r} \frac{\partial F}{\partial r} = \frac{\partial^2 f}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 f}{\partial y^2}

「解析学」の関連問題

$\int \frac{dx}{\cos^2(3x+4)}$を計算する問題です。

積分三角関数置換積分
2025/7/9

与えられた積分の問題を解きます。問題は、$ \int \frac{dx}{\cos^2(3x+4)} $ を計算することです。

積分三角関数置換積分
2025/7/9

$f'(a)$ が存在するとき、極限 $\lim_{x \to a} \frac{a^2 f(x) - x^2 f(a)}{x - a}$ を $f(a)$ と $f'(a)$ で表す問題です。

微分極限導関数
2025/7/9

$1 \le x \le 4$ のとき、関数 $y = 2 (\log_2 x)^2 + 4 \log_{\frac{1}{4}} (2x) + \log_2 64$ の最大値、最小値、および最小値を...

対数関数最大値最小値二次関数関数のグラフ
2025/7/9

関数 $f(x) = \frac{1}{x^3+1}$ の逆関数 $f^{-1}(x)$ の、$x = \frac{1}{65}$ における微分係数を求めよ。

逆関数微分微分係数合成関数
2025/7/9

(2) $1 \le x \le 4$ のとき、関数 $y = 2(\log_2 x)^2 + 4\log_{\frac{1}{4}}(2x) + \log_2 64$ の最大値、最小値、およびそれら...

対数関数最大値最小値関数の最大最小二次関数
2025/7/9

$\epsilon > 0$ とする。関数 $f(x) = \begin{cases} \frac{1}{2\epsilon} & (|x| \le \epsilon) \\ 0 & (|x| > \...

フーリエ変換極限積分関数
2025/7/9

与えられた積分を計算します。 積分は以下の通りです。 $\int \frac{e^{2x}}{(e^x+1)^2} dx$

積分置換積分指数関数
2025/7/9

数列の第$n$項が $a_n = \frac{(-2)^{n+1} + 2 \cdot 5^n}{5^n + 2^{n+1}}$ で表されるとき、この数列の極限 $\lim_{n \to \infty...

数列極限lim収束
2025/7/9

与えられた無限等比級数 $x + \frac{x}{1+x} + \frac{x}{(1+x)^2} + \frac{x}{(1+x)^3} + \dots$ が収束するような実数 $x$ の範囲を求...

無限級数等比級数収束不等式
2025/7/9