$r = (x, y, z)$, $r = |r|$, $f(r)$ は $r$ の関数であるとき、以下の等式を証明する。 (1) $\nabla \cdot (f(r) \mathbf{r}) = rf'(r) + 3f(r)$ (2) $\nabla \times (f(r) \mathbf{r}) = \mathbf{0}$

応用数学ベクトル解析勾配発散回転偏微分
2025/7/22

1. 問題の内容

r=(x,y,z)r = (x, y, z), r=rr = |r|, f(r)f(r)rr の関数であるとき、以下の等式を証明する。
(1) (f(r)r)=rf(r)+3f(r)\nabla \cdot (f(r) \mathbf{r}) = rf'(r) + 3f(r)
(2) ×(f(r)r)=0\nabla \times (f(r) \mathbf{r}) = \mathbf{0}

2. 解き方の手順

(1) 発散の計算
まず、r=(x,y,z)\mathbf{r} = (x, y, z) であるから、
f(r)r=(f(r)x,f(r)y,f(r)z)f(r) \mathbf{r} = (f(r)x, f(r)y, f(r)z)
となる。
発散の定義より、
(f(r)r)=x(f(r)x)+y(f(r)y)+z(f(r)z)\nabla \cdot (f(r) \mathbf{r}) = \frac{\partial}{\partial x}(f(r)x) + \frac{\partial}{\partial y}(f(r)y) + \frac{\partial}{\partial z}(f(r)z)
ここで、r=x2+y2+z2r = \sqrt{x^2 + y^2 + z^2} であるから、
rx=xr\frac{\partial r}{\partial x} = \frac{x}{r}, ry=yr\frac{\partial r}{\partial y} = \frac{y}{r}, rz=zr\frac{\partial r}{\partial z} = \frac{z}{r}
である。
したがって、
x(f(r)x)=f(r)xx+f(r)xx=f(r)rxx+f(r)=f(r)xrx+f(r)\frac{\partial}{\partial x}(f(r)x) = \frac{\partial f(r)}{\partial x} x + f(r) \frac{\partial x}{\partial x} = f'(r) \frac{\partial r}{\partial x} x + f(r) = f'(r) \frac{x}{r} x + f(r)
同様に、
y(f(r)y)=f(r)yry+f(r)\frac{\partial}{\partial y}(f(r)y) = f'(r) \frac{y}{r} y + f(r)
z(f(r)z)=f(r)zrz+f(r)\frac{\partial}{\partial z}(f(r)z) = f'(r) \frac{z}{r} z + f(r)
したがって、
(f(r)r)=f(r)x2r+f(r)+f(r)y2r+f(r)+f(r)z2r+f(r)=f(r)x2+y2+z2r+3f(r)=f(r)r2r+3f(r)=rf(r)+3f(r)\nabla \cdot (f(r) \mathbf{r}) = f'(r) \frac{x^2}{r} + f(r) + f'(r) \frac{y^2}{r} + f(r) + f'(r) \frac{z^2}{r} + f(r) = f'(r) \frac{x^2 + y^2 + z^2}{r} + 3f(r) = f'(r) \frac{r^2}{r} + 3f(r) = rf'(r) + 3f(r)
(2) 回転の計算
回転の定義より、
×(f(r)r)=ijkxyzf(r)xf(r)yf(r)z=(y(f(r)z)z(f(r)y),z(f(r)x)x(f(r)z),x(f(r)y)y(f(r)x))\nabla \times (f(r) \mathbf{r}) = \begin{vmatrix} \mathbf{i} & \mathbf{j} & \mathbf{k} \\ \frac{\partial}{\partial x} & \frac{\partial}{\partial y} & \frac{\partial}{\partial z} \\ f(r)x & f(r)y & f(r)z \end{vmatrix} = \left( \frac{\partial}{\partial y}(f(r)z) - \frac{\partial}{\partial z}(f(r)y), \frac{\partial}{\partial z}(f(r)x) - \frac{\partial}{\partial x}(f(r)z), \frac{\partial}{\partial x}(f(r)y) - \frac{\partial}{\partial y}(f(r)x) \right)
ここで、
y(f(r)z)=f(r)ryz=f(r)yrz\frac{\partial}{\partial y}(f(r)z) = f'(r) \frac{\partial r}{\partial y} z = f'(r) \frac{y}{r} z
z(f(r)y)=f(r)rzy=f(r)zry\frac{\partial}{\partial z}(f(r)y) = f'(r) \frac{\partial r}{\partial z} y = f'(r) \frac{z}{r} y
z(f(r)x)=f(r)rzx=f(r)zrx\frac{\partial}{\partial z}(f(r)x) = f'(r) \frac{\partial r}{\partial z} x = f'(r) \frac{z}{r} x
x(f(r)z)=f(r)rxz=f(r)xrz\frac{\partial}{\partial x}(f(r)z) = f'(r) \frac{\partial r}{\partial x} z = f'(r) \frac{x}{r} z
x(f(r)y)=f(r)rxy=f(r)xry\frac{\partial}{\partial x}(f(r)y) = f'(r) \frac{\partial r}{\partial x} y = f'(r) \frac{x}{r} y
y(f(r)x)=f(r)ryx=f(r)yrx\frac{\partial}{\partial y}(f(r)x) = f'(r) \frac{\partial r}{\partial y} x = f'(r) \frac{y}{r} x
したがって、
×(f(r)r)=(f(r)yzrf(r)yzr,f(r)zxrf(r)zxr,f(r)xyrf(r)xyr)=(0,0,0)=0\nabla \times (f(r) \mathbf{r}) = (f'(r) \frac{yz}{r} - f'(r) \frac{yz}{r}, f'(r) \frac{zx}{r} - f'(r) \frac{zx}{r}, f'(r) \frac{xy}{r} - f'(r) \frac{xy}{r}) = (0, 0, 0) = \mathbf{0}

3. 最終的な答え

(1) (f(r)r)=rf(r)+3f(r)\nabla \cdot (f(r) \mathbf{r}) = rf'(r) + 3f(r)
(2) ×(f(r)r)=0\nabla \times (f(r) \mathbf{r}) = \mathbf{0}

「応用数学」の関連問題

ある企業の費用関数 $C(X)$ が $C(X) = 2X^2 + 6X$ で与えられています。価格が30であるとき、この企業が利潤を最大にする生産量 $X$ における供給の価格弾力性を計算します。限...

費用関数利潤最大化価格弾力性微分経済学
2025/7/22

位置ベクトル場 $\mathbf{r} = (x, y, z)$ で、$r = |\mathbf{r}|$ のとき、以下の量を $\mathbf{r}$ および $r$ を用いて表す問題です。 (1)...

ベクトル解析勾配ラプラシアン回転graddivcurl
2025/7/22

## 問題の解答

ベクトル解析勾配発散回転単位法線ベクトル方向微分
2025/7/22

質量 $m$ の惑星が $\vec{r} = R\vec{e_r}$ の位置にあり、速度 $\vec{v} = \omega R\vec{e_\theta}$ で運動している。惑星には万有引力 $-\...

力学ベクトル角運動量万有引力モーメント
2025/7/22

固定点Qの位置が $(a, 0, 0)$ であるとき、点Qまわりの物体の角運動量 $\vec{L}_Q$ と力のモーメント $\vec{N}_Q$ を求める問題です。

ベクトル角運動量力のモーメント物理
2025/7/22

一様な電場 $\mathbf{E}$ と磁束密度 $\mathbf{B}$ の空間中を速度 $\mathbf{v}$ で移動する荷電粒子の運動方程式が与えられています。 $m\frac{d\mathb...

電磁気学運動方程式ベクトル解析
2025/7/22

一様な電場 $\mathbf{E}$ と磁束密度 $\mathbf{B}$ の空間中を速度 $\mathbf{v}$ で移動する荷電粒子の運動方程式が与えられている。この運動方程式は $m \frac...

ベクトル解析運動方程式電磁気学微分
2025/7/22

問題は3つの小問から構成されています。 [1] 3次元ベクトル $\vec{a}=(2,0,0)$, $\vec{b}=(1,2,0)$, $\vec{c}=(0,3,2)$ が与えられたとき、外積 ...

ベクトル外積角運動量力のモーメント物理
2025/7/22

質量 $m$ の物体が位置ベクトル $\vec{r} = a\vec{i} + h\vec{k}$ にあり、速度 $\vec{v} = v\vec{k}$ で運動している。物体には重力 $-mg\ve...

ベクトル角運動量力のモーメント物理学
2025/7/22

半径 $a$、長さ $h$、質量 $M$ の一様な円柱の中心を原点に置き、円柱の軸に垂直な $y$ 軸を回転軸としたときの慣性モーメント $I$ を求める問題です。

慣性モーメント積分物理円柱
2025/7/22