## 問題の解答

応用数学ベクトル解析勾配発散回転単位法線ベクトル方向微分
2025/7/22
## 問題の解答
画像の問題を解きます。OCRの結果から、以下の4つの問題があることがわかります。

1. $\phi(x, y, z) = x^2y + 2xz$ の点 $P(2, -2, 1)$ における単位法線ベクトル $n$ を求めよ。

2. $\phi(x, y, z) = x^2y^2 + xyz + 3xz^2$ のとき、以下を求めよ。

(1) ϕ\nabla \phi
(2) 方向を示す単位ベクトルが a=13(1,1,1)a = \frac{1}{\sqrt{3}}(1, 1, 1) で与えられるとき、点 (1,1,1)(1, 1, 1) における ϕ\nabla \phiaa 方向成分

3. 以下のベクトルの発散および回転を求めよ。

(1) A=ey(cosx,cosx,cosx)A = e^{-y}(\cos x, -\cos x, \cos x)
(2) B=(xsiny,2xcosy,2z2)B = (x \sin y, 2x \cos y, 2z^2)
(3) C=(cosxsiny,sinxcosy,cosxsiny)C = (\cos x \sin y, \sin x \cos y, \cos x \sin y)

4. 位置ベクトル場 $r = (x, y, z), r = |r|$ のとき、以下を $r$ および $r$ を用いて表せ。

(1) r\nabla r
(2) 2r\nabla^2 r
(3) ×(rr)\nabla \times (rr)
(4) (r2er)\nabla (r^2 e^{-r})
以下、それぞれの問題に対する解答を示します。
###

1. 単位法線ベクトル

1. **問題の内容**

スカラー場 ϕ(x,y,z)=x2y+2xz\phi(x, y, z) = x^2y + 2xz の点 P(2,2,1)P(2, -2, 1) における単位法線ベクトル nn を求める。

2. **解き方の手順**

* まず、ϕ\phi の勾配 ϕ\nabla \phi を計算します。
ϕ=(ϕx,ϕy,ϕz)\nabla \phi = (\frac{\partial \phi}{\partial x}, \frac{\partial \phi}{\partial y}, \frac{\partial \phi}{\partial z})
ϕx=2xy+2z\frac{\partial \phi}{\partial x} = 2xy + 2z
ϕy=x2\frac{\partial \phi}{\partial y} = x^2
ϕz=2x\frac{\partial \phi}{\partial z} = 2x
したがって、ϕ=(2xy+2z,x2,2x)\nabla \phi = (2xy + 2z, x^2, 2x)
* 次に、点 P(2,2,1)P(2, -2, 1) における ϕ\nabla \phi を計算します。
ϕ(2,2,1)=(2(2)(2)+2(1),(2)2,2(2))=(8+2,4,4)=(6,4,4)\nabla \phi (2, -2, 1) = (2(2)(-2) + 2(1), (2)^2, 2(2)) = (-8 + 2, 4, 4) = (-6, 4, 4)
* ϕ(2,2,1)\nabla \phi (2, -2, 1) は点 PP における ϕ\phi の法線ベクトルです。単位法線ベクトル nn を得るためには、このベクトルをその大きさで割ります。
ϕ(2,2,1)=(6)2+42+42=36+16+16=68=217|\nabla \phi (2, -2, 1)| = \sqrt{(-6)^2 + 4^2 + 4^2} = \sqrt{36 + 16 + 16} = \sqrt{68} = 2\sqrt{17}
したがって、単位法線ベクトル nn
n=ϕ(2,2,1)ϕ(2,2,1)=(6,4,4)217=(3,2,2)17n = \frac{\nabla \phi (2, -2, 1)}{|\nabla \phi (2, -2, 1)|} = \frac{(-6, 4, 4)}{2\sqrt{17}} = \frac{(-3, 2, 2)}{\sqrt{17}}

3. **最終的な答え**

n=117(3,2,2)n = \frac{1}{\sqrt{17}}(-3, 2, 2)
###

2. 勾配と方向微分

1. **問題の内容**

ϕ(x,y,z)=x2y2+xyz+3xz2\phi(x, y, z) = x^2y^2 + xyz + 3xz^2 について、(1) ϕ\nabla \phi を求め、(2) 方向ベクトル a=13(1,1,1)a = \frac{1}{\sqrt{3}}(1, 1, 1) で表される方向への点 (1,1,1)(1, 1, 1) における ϕ\nabla \phi の方向微分を求める。

2. **解き方の手順**

(1) ϕ\nabla \phi の計算
ϕ=(ϕx,ϕy,ϕz)\nabla \phi = (\frac{\partial \phi}{\partial x}, \frac{\partial \phi}{\partial y}, \frac{\partial \phi}{\partial z})
ϕx=2xy2+yz+3z2\frac{\partial \phi}{\partial x} = 2xy^2 + yz + 3z^2
ϕy=2x2y+xz\frac{\partial \phi}{\partial y} = 2x^2y + xz
ϕz=xy+6xz\frac{\partial \phi}{\partial z} = xy + 6xz
したがって、ϕ=(2xy2+yz+3z2,2x2y+xz,xy+6xz)\nabla \phi = (2xy^2 + yz + 3z^2, 2x^2y + xz, xy + 6xz)
(2) 方向微分の計算
(1,1,1)(1, 1, 1) における ϕ\nabla \phi
ϕ(1,1,1)=(2(1)(1)2+(1)(1)+3(1)2,2(1)2(1)+(1)(1),(1)(1)+6(1)(1))=(2+1+3,2+1,1+6)=(6,3,7)\nabla \phi (1, 1, 1) = (2(1)(1)^2 + (1)(1) + 3(1)^2, 2(1)^2(1) + (1)(1), (1)(1) + 6(1)(1)) = (2 + 1 + 3, 2 + 1, 1 + 6) = (6, 3, 7)
方向ベクトル a=13(1,1,1)a = \frac{1}{\sqrt{3}}(1, 1, 1) 方向への方向微分は、ϕ(1,1,1)\nabla \phi (1, 1, 1)aa の内積で与えられます。
ϕ(1,1,1)a=(6,3,7)13(1,1,1)=13(6+3+7)=163\nabla \phi (1, 1, 1) \cdot a = (6, 3, 7) \cdot \frac{1}{\sqrt{3}}(1, 1, 1) = \frac{1}{\sqrt{3}}(6 + 3 + 7) = \frac{16}{\sqrt{3}}

3. **最終的な答え**

(1) ϕ=(2xy2+yz+3z2,2x2y+xz,xy+6xz)\nabla \phi = (2xy^2 + yz + 3z^2, 2x^2y + xz, xy + 6xz)
(2) 163\frac{16}{\sqrt{3}}
###

3. 発散と回転

1. **問題の内容**

以下のベクトル場について、発散と回転を求めます。
(1) A=ey(cosx,cosx,cosx)A = e^{-y}(\cos x, -\cos x, \cos x)
(2) B=(xsiny,2xcosy,2z2)B = (x \sin y, 2x \cos y, 2z^2)
(3) C=(cosxsiny,sinxcosy,cosxsiny)C = (\cos x \sin y, \sin x \cos y, \cos x \sin y)

2. **解き方の手順**

* 発散 (divergence): F=Fxx+Fyy+Fzz\nabla \cdot F = \frac{\partial F_x}{\partial x} + \frac{\partial F_y}{\partial y} + \frac{\partial F_z}{\partial z}
* 回転 (curl): ×F=(FzyFyz,FxzFzx,FyxFxy)\nabla \times F = (\frac{\partial F_z}{\partial y} - \frac{\partial F_y}{\partial z}, \frac{\partial F_x}{\partial z} - \frac{\partial F_z}{\partial x}, \frac{\partial F_y}{\partial x} - \frac{\partial F_x}{\partial y})
(1) A=ey(cosx,cosx,cosx)=(eycosx,eycosx,eycosx)A = e^{-y}(\cos x, -\cos x, \cos x) = (e^{-y}\cos x, -e^{-y}\cos x, e^{-y}\cos x)
A=x(eycosx)+y(eycosx)+z(eycosx)=eysinx+eycosx+0=ey(cosxsinx)\nabla \cdot A = \frac{\partial}{\partial x}(e^{-y}\cos x) + \frac{\partial}{\partial y}(-e^{-y}\cos x) + \frac{\partial}{\partial z}(e^{-y}\cos x) = -e^{-y}\sin x + e^{-y}\cos x + 0 = e^{-y}(\cos x - \sin x)
×A=(y(eycosx)z(eycosx),z(eycosx)x(eycosx),x(eycosx)y(eycosx))=(eycosx0,0(eysinx),eysinx(eycosx))=(eycosx,eysinx,ey(sinx+cosx))\nabla \times A = (\frac{\partial}{\partial y}(e^{-y}\cos x) - \frac{\partial}{\partial z}(-e^{-y}\cos x), \frac{\partial}{\partial z}(e^{-y}\cos x) - \frac{\partial}{\partial x}(e^{-y}\cos x), \frac{\partial}{\partial x}(-e^{-y}\cos x) - \frac{\partial}{\partial y}(e^{-y}\cos x)) = (-e^{-y}\cos x - 0, 0 - (-e^{-y}\sin x), e^{-y}\sin x - (-e^{-y}\cos x)) = (-e^{-y}\cos x, e^{-y}\sin x, e^{-y}(\sin x + \cos x))
(2) B=(xsiny,2xcosy,2z2)B = (x \sin y, 2x \cos y, 2z^2)
B=x(xsiny)+y(2xcosy)+z(2z2)=siny2xsiny+4z=(12x)siny+4z\nabla \cdot B = \frac{\partial}{\partial x}(x \sin y) + \frac{\partial}{\partial y}(2x \cos y) + \frac{\partial}{\partial z}(2z^2) = \sin y - 2x \sin y + 4z = (1 - 2x)\sin y + 4z
×B=(y(2z2)z(2xcosy),z(xsiny)x(2z2),x(2xcosy)y(xsiny))=(00,00,2cosyxcosy)=(0,0,(2x)cosy)\nabla \times B = (\frac{\partial}{\partial y}(2z^2) - \frac{\partial}{\partial z}(2x \cos y), \frac{\partial}{\partial z}(x \sin y) - \frac{\partial}{\partial x}(2z^2), \frac{\partial}{\partial x}(2x \cos y) - \frac{\partial}{\partial y}(x \sin y)) = (0 - 0, 0 - 0, 2\cos y - x\cos y) = (0, 0, (2 - x)\cos y)
(3) C=(cosxsiny,sinxcosy,cosxsiny)C = (\cos x \sin y, \sin x \cos y, \cos x \sin y)
C=x(cosxsiny)+y(sinxcosy)+z(cosxsiny)=sinxsinysinxsiny+0=2sinxsiny\nabla \cdot C = \frac{\partial}{\partial x}(\cos x \sin y) + \frac{\partial}{\partial y}(\sin x \cos y) + \frac{\partial}{\partial z}(\cos x \sin y) = -\sin x \sin y - \sin x \sin y + 0 = -2\sin x \sin y
×C=(y(cosxsiny)z(sinxcosy),z(cosxsiny)x(cosxsiny),x(sinxcosy)y(cosxsiny))=(cosxcosy0,0(sinxsiny),cosxcosycosxcosy)=(cosxcosy,sinxsiny,0)\nabla \times C = (\frac{\partial}{\partial y}(\cos x \sin y) - \frac{\partial}{\partial z}(\sin x \cos y), \frac{\partial}{\partial z}(\cos x \sin y) - \frac{\partial}{\partial x}(\cos x \sin y), \frac{\partial}{\partial x}(\sin x \cos y) - \frac{\partial}{\partial y}(\cos x \sin y)) = (\cos x \cos y - 0, 0 - (-\sin x \sin y), \cos x \cos y - \cos x \cos y) = (\cos x \cos y, \sin x \sin y, 0)

3. **最終的な答え**

(1) A=ey(cosxsinx)\nabla \cdot A = e^{-y}(\cos x - \sin x), ×A=(eycosx,eysinx,ey(sinx+cosx))\nabla \times A = (-e^{-y}\cos x, e^{-y}\sin x, e^{-y}(\sin x + \cos x))
(2) B=(12x)siny+4z\nabla \cdot B = (1 - 2x)\sin y + 4z, ×B=(0,0,(2x)cosy)\nabla \times B = (0, 0, (2 - x)\cos y)
(3) C=2sinxsiny\nabla \cdot C = -2\sin x \sin y, ×C=(cosxcosy,sinxsiny,0)\nabla \times C = (\cos x \cos y, \sin x \sin y, 0)
###

4. 位置ベクトル場

1. **問題の内容**

位置ベクトル場 r=(x,y,z),r=rr = (x, y, z), r = |r| について、以下を rr および rr を用いて表します。
(1) r\nabla r
(2) 2r\nabla^2 r
(3) ×(rr)\nabla \times (rr)
(4) (r2er)\nabla (r^2 e^{-r})

2. **解き方の手順**

* r=x2+y2+z2r = \sqrt{x^2 + y^2 + z^2}
(1) r=(rx,ry,rz)=(xr,yr,zr)=1r(x,y,z)=rr\nabla r = (\frac{\partial r}{\partial x}, \frac{\partial r}{\partial y}, \frac{\partial r}{\partial z}) = (\frac{x}{r}, \frac{y}{r}, \frac{z}{r}) = \frac{1}{r}(x, y, z) = \frac{r}{r}
(2) 2r=(r)=(rr)=x(xr)+y(yr)+z(zr)=1rx2r3+1ry2r3+1rz2r3=3rx2+y2+z2r3=3rr2r3=3r1r=2r\nabla^2 r = \nabla \cdot (\nabla r) = \nabla \cdot (\frac{r}{r}) = \frac{\partial}{\partial x}(\frac{x}{r}) + \frac{\partial}{\partial y}(\frac{y}{r}) + \frac{\partial}{\partial z}(\frac{z}{r}) = \frac{1}{r} - \frac{x^2}{r^3} + \frac{1}{r} - \frac{y^2}{r^3} + \frac{1}{r} - \frac{z^2}{r^3} = \frac{3}{r} - \frac{x^2 + y^2 + z^2}{r^3} = \frac{3}{r} - \frac{r^2}{r^3} = \frac{3}{r} - \frac{1}{r} = \frac{2}{r}
(3) ×(rr)=×(r(x,y,z))=×(rx,ry,rz)=(y(rz)z(ry),z(rx)x(rz),x(ry)y(rx))=(zry+rzyyrzryz,xrz+rxzzrxrzx,yrx+ryxxryrxy)=(zyryzr,xzrzxr,yxrxyr)=(0,0,0)=0\nabla \times (rr) = \nabla \times (r(x, y, z)) = \nabla \times (rx, ry, rz) = (\frac{\partial}{\partial y}(rz) - \frac{\partial}{\partial z}(ry), \frac{\partial}{\partial z}(rx) - \frac{\partial}{\partial x}(rz), \frac{\partial}{\partial x}(ry) - \frac{\partial}{\partial y}(rx)) = (z\frac{\partial r}{\partial y} + r\frac{\partial z}{\partial y} - y\frac{\partial r}{\partial z} - r\frac{\partial y}{\partial z}, x\frac{\partial r}{\partial z} + r\frac{\partial x}{\partial z} - z\frac{\partial r}{\partial x} - r\frac{\partial z}{\partial x}, y\frac{\partial r}{\partial x} + r\frac{\partial y}{\partial x} - x\frac{\partial r}{\partial y} - r\frac{\partial x}{\partial y}) = (z\frac{y}{r} - y\frac{z}{r}, x\frac{z}{r} - z\frac{x}{r}, y\frac{x}{r} - x\frac{y}{r}) = (0, 0, 0) = 0
(4) (r2er)=(2rerrxr2errx,2rerryr2erry,2rerrzr2errz)=(2rerxrr2erxr,2reryrr2eryr,2rerzrr2erzr)=(2erxrerx,2eryrery,2erzrerz)=er(2r)(x,y,z)=er(2r)r\nabla (r^2 e^{-r}) = (2re^{-r} \frac{\partial r}{\partial x} - r^2 e^{-r}\frac{\partial r}{\partial x}, 2re^{-r} \frac{\partial r}{\partial y} - r^2 e^{-r}\frac{\partial r}{\partial y}, 2re^{-r} \frac{\partial r}{\partial z} - r^2 e^{-r}\frac{\partial r}{\partial z}) = (2re^{-r} \frac{x}{r} - r^2 e^{-r}\frac{x}{r}, 2re^{-r} \frac{y}{r} - r^2 e^{-r}\frac{y}{r}, 2re^{-r} \frac{z}{r} - r^2 e^{-r}\frac{z}{r}) = (2e^{-r}x - re^{-r}x, 2e^{-r}y - re^{-r}y, 2e^{-r}z - re^{-r}z) = e^{-r}(2 - r)(x, y, z) = e^{-r}(2 - r)r

3. **最終的な答え**

(1) r=rr\nabla r = \frac{r}{r}
(2) 2r=2r\nabla^2 r = \frac{2}{r}
(3) ×(rr)=0\nabla \times (rr) = 0
(4) (r2er)=er(2r)r\nabla (r^2 e^{-r}) = e^{-r}(2 - r)r

「応用数学」の関連問題

原点にある点電荷 $q$ による静電場 $\vec{E} = \frac{q}{4\pi\epsilon_0} \frac{\vec{r}}{r^3}$ の回転 $\nabla \times \vec...

ベクトル解析電磁気学回転静電場
2025/7/22

ある企業の費用関数 $C(X)$ が $C(X) = 2X^2 + 6X$ で与えられています。価格が30であるとき、この企業が利潤を最大にする生産量 $X$ における供給の価格弾力性を計算します。限...

費用関数利潤最大化価格弾力性微分経済学
2025/7/22

位置ベクトル場 $\mathbf{r} = (x, y, z)$ で、$r = |\mathbf{r}|$ のとき、以下の量を $\mathbf{r}$ および $r$ を用いて表す問題です。 (1)...

ベクトル解析勾配ラプラシアン回転graddivcurl
2025/7/22

質量 $m$ の惑星が $\vec{r} = R\vec{e_r}$ の位置にあり、速度 $\vec{v} = \omega R\vec{e_\theta}$ で運動している。惑星には万有引力 $-\...

力学ベクトル角運動量万有引力モーメント
2025/7/22

固定点Qの位置が $(a, 0, 0)$ であるとき、点Qまわりの物体の角運動量 $\vec{L}_Q$ と力のモーメント $\vec{N}_Q$ を求める問題です。

ベクトル角運動量力のモーメント物理
2025/7/22

一様な電場 $\mathbf{E}$ と磁束密度 $\mathbf{B}$ の空間中を速度 $\mathbf{v}$ で移動する荷電粒子の運動方程式が与えられています。 $m\frac{d\mathb...

電磁気学運動方程式ベクトル解析
2025/7/22

一様な電場 $\mathbf{E}$ と磁束密度 $\mathbf{B}$ の空間中を速度 $\mathbf{v}$ で移動する荷電粒子の運動方程式が与えられている。この運動方程式は $m \frac...

ベクトル解析運動方程式電磁気学微分
2025/7/22

問題は3つの小問から構成されています。 [1] 3次元ベクトル $\vec{a}=(2,0,0)$, $\vec{b}=(1,2,0)$, $\vec{c}=(0,3,2)$ が与えられたとき、外積 ...

ベクトル外積角運動量力のモーメント物理
2025/7/22

質量 $m$ の物体が位置ベクトル $\vec{r} = a\vec{i} + h\vec{k}$ にあり、速度 $\vec{v} = v\vec{k}$ で運動している。物体には重力 $-mg\ve...

ベクトル角運動量力のモーメント物理学
2025/7/22

半径 $a$、長さ $h$、質量 $M$ の一様な円柱の中心を原点に置き、円柱の軸に垂直な $y$ 軸を回転軸としたときの慣性モーメント $I$ を求める問題です。

慣性モーメント積分物理円柱
2025/7/22